Guz Wilmsa (nephroblastoma) – objawy, przyczyny i rokowanie

Co to jest Guz Wilmsa (nephroblastoma)?

Guz Wilmsa, nazywany także nerczakiem zarodkowym (nephroblastoma), to złośliwy nowotwór nerki, który występuje niemal wyłącznie u dzieci, najczęściej w wieku poniżej 5. roku życia. Szacuje się, że stanowi około 80% wszystkich nowotworów nerki w tej grupie wiekowej i około 7% wszystkich nowotworów złośliwych u dzieci. W większości przypadków rozwija się w jednej nerce, choć u niektórych pacjentów stwierdza się obecność guza w obu nerkach. Guz Wilmsa pochodzi z niedojrzałej tkanki nerkowej i najczęściej rozwija się bez wcześniejszych objawów, przez co wykrywany jest dopiero w bardziej zaawansowanym stadium. Charakterystyczne dla tego typu nowotworu jest jego pochodzenie z pozostałości tkanki nefrogennej, której przetrwanie po urodzeniu może prowadzić do rozwoju nerczaka zarodkowego. W odróżnieniu od raków nerkowokomórkowych (renal cell carcinoma), które częściej występują u dorosłych, guz Wilmsa ma zupełnie inne pochodzenie i przebieg kliniczny, dlatego wymaga odrębnego podejścia diagnostycznego i terapeutycznego.

Guz Wilmsa – przyczyny choroby

Przyczyny rozwoju guza Wilmsa nie są do końca poznane, jednak wiadomo, że u większości pacjentów nowotwór rozwija się sporadycznie, bez wcześniejszych czynników ryzyka. U dzieci nerczak zarodkowy ma podłoże genetyczne i może występować rodzinnie lub w związku z określonymi zespołami wad wrodzonych. Do najczęściej wymienianych zaburzeń należą zespół Denysa-Drasha, zespół WAGR (wrodzony brak tęczówki, wady układu moczowo-płciowego, upośledzenie umysłowe i guz Wilmsa) oraz zespół Beckwitha-Wiedemanna. Obecność mutacji w genach WT1, WT2, FWT1 lub FWT2 zwiększa ryzyko guza i może być związana z przetrwaniem tzw. pozostałości nefrogennych – komórek zarodkowych nerki, które powinny zaniknąć po urodzeniu. Wady układu moczowo płciowego, przerost połowiczy ciała czy aniridia również stanowią potencjalne czynniki sprzyjające rozwojowi guza nerki. Choć większość przypadków występuje sporadycznie, identyfikacja genetycznych predyspozycji pozwala objąć dzieci z grupy wysokiego ryzyka odpowiednią kontrolą, np. regularnym badaniem usg jamy brzusznej już od urodzenia.

Najczęstsze objawy guza Wilmsa

Objawy guza Wilmsa mogą długo pozostawać niezauważone, ponieważ nowotwór ten często rozwija się bez dolegliwości bólowych, zwłaszcza w początkowym stadium. W większości przypadków pierwsze sygnały zauważają rodzice – najczęściej jest to powiększenie obwodu brzucha lub wyczuwalna, twarda masa po jednej stronie jamy brzusznej. Objawy są zwykle niespecyficzne i mogą przypominać inne schorzenia dziecięce, co opóźnia rozpoznanie.

Do najczęstszych objawów guza Wilmsa należą:

• powiększenie obwodu brzucha lub widoczna asymetria powłok brzusznych,
• wyczuwalny, twardy guz w obrębie jamy brzusznej,
• bóle brzucha o różnym nasileniu,
• krwiomocz (obecność krwi w moczu),
• gorączka bez wyraźnej przyczyny,
• nadciśnienie tętnicze,
• brak apetytu i postępujące osłabienie,
• szybka utrata masy ciała,
• w niektórych przypadkach objawy związane z obecnością przerzutów – np. kaszel, duszność (przerzuty do płuc).

W zaawansowanych przypadkach objawy guza Wilmsa mogą wiązać się z obecnością przerzutów do płuc lub zajęciem węzłów chłonnych. Obserwacja nietypowych zmian w zachowaniu dziecka, jego samopoczuciu lub wyglądzie brzucha powinna skłonić do szybkiej konsultacji z lekarzem i wykonania badania ultrasonograficznego. W większości przypadków objawów guza nerki nie da się zauważyć bez diagnostyki obrazowej, dlatego czujność opiekunów odgrywa kluczową rolę.

Diagnostyka guza Wilmsa

Rozpoznanie guza Wilmsa opiera się przede wszystkim na dokładnej diagnostyce obrazowej, która pozwala na ocenę lokalizacji zmiany, jej wielkości, zaawansowania oraz obecności ewentualnych przerzutów. W większości przypadków pierwszym krokiem jest badanie usg jamy brzusznej, które umożliwia wykrycie obecności guza nerki oraz określenie jego położenia względem innych struktur jamy brzusznej. To badanie jest nieinwazyjne, szeroko dostępne i często wystarcza do podjęcia dalszych działań diagnostycznych.

W przypadku potwierdzenia obecności guza konieczne są:

• tomografia komputerowa (TK) klatki piersiowej, jamy brzusznej i miednicy – do oceny obecności przerzutów, zajęcia węzłów chłonnych oraz stopnia naciekania sąsiednich tkanek,
• rezonans magnetyczny (MR) – szczególnie przydatny w planowaniu leczenia operacyjnego, zwłaszcza w przypadkach guzów obustronnych lub wątpliwych zmian w nerce,
• badania laboratoryjne – m.in. morfologia, OB, CRP, badanie moczu oraz markery nowotworowe,
• badania genetyczne – w przypadku podejrzenia nowotworu dziedzicznego (np. w zespole WAGR, Beckwitha-Wiedemanna lub Denysa-Drasha).

W większości przypadków biopsja guza nie jest wykonywana rutynowo, ponieważ niesie ryzyko rozsiewu komórek nowotworowych. Zamiast tego wdraża się leczenie na podstawie wyników obrazowania i klinicznych kryteriów. Kluczowe znaczenie w procesie rozpoznania ma współpraca z onkologiem dziecięcym, który koordynuje kompleksowego leczenia i ustala dalszy plan terapeutyczny.

Guz Wilmsa – leczenie i standardy terapeutyczne

Leczenie guza Wilmsa opiera się na zintegrowanym podejściu, które łączy leczenie operacyjne, chemioterapię, a w wybranych przypadkach także radioterapię. W zależności od stopnia zaawansowania choroby, typu histologicznego guza oraz obecności przerzutów, stosuje się różne schematy postępowania według międzynarodowych protokołów – głównie SIOP (International Society of Paediatric Oncology) oraz COG (Children’s Oncology Group). Strategia SIOP zakłada wstępną chemioterapię przedoperacyjną, która ma na celu zmniejszenie masy guza i ograniczenie ryzyka jego pęknięcia podczas operacji. W protokołach COG operacja poprzedza leczenie systemowe, a decyzje terapeutyczne opierają się na dokładnej ocenie po zabiegu.

W większości przypadków podstawą leczenia jest zabieg chirurgiczny polegający na usunięciu całej nerki wraz z guzem oraz oceną zajęcia węzłów chłonnych. U dzieci z guzem Wilmsa obecnym w obu nerkach leczenie operacyjne planowane jest tak, by zachować jak najwięcej zdrowej tkanki nerkowej. Chemioterapia dobierana jest indywidualnie i może obejmować takie leki jak winkrystyna, aktynomycyna D, ifosfamid czy karboplatyna. W przypadkach z gorszym rokowaniem, np. przy obecności przerzutów lub niekorzystnym typie histologicznym, konieczna bywa także radioterapia. Niezwykle ważne jest, aby całe leczenie przebiegało pod kontrolą onkologa dziecięcego i w ośrodku dysponującym doświadczeniem w leczeniu nowotworów złośliwych u dzieci, ponieważ tylko kompleksowe leczenie zwiększa szansę na całkowite wyleczenie i zmniejsza ryzyko nawrotu choroby.

Czy guz Wilmsa jest dziedziczny?

Chociaż większość przypadków guza Wilmsa rozwija się sporadycznie, u około 10% pacjentów nowotwór ten ma podłoże genetyczne i może występować rodzinnie lub w przebiegu określonych zespołów wad wrodzonych. Dziedziczne formy nerczaka zarodkowego są związane z mutacjami w genach WT1, WT2, FWT1 lub FWT2 i często współwystępują z takimi zespołami jak WAGR (guz Wilmsa, wrodzony brak tęczówki, wady układu moczowo płciowego, upośledzenie umysłowe), zespół Denysa-Drasha czy Beckwitha-Wiedemanna. W rodzinnych postaciach nowotworu częściej obserwuje się obecność guza w obu nerkach oraz wcześniejszy wiek rozpoznania choroby. W takich przypadkach wskazane są regularne badania profilaktyczne, np. usg jamy brzusznej co 3 miesiące do 8. roku życia, aby wcześnie wykryć rozwój nerczaka zarodkowego. Badania genetyczne odgrywają kluczową rolę w identyfikacji grupy wysokiego ryzyka i mogą pomóc w zaplanowaniu skutecznego monitorowania stanu zdrowia dziecka. Chociaż nowotwory dziedziczne stanowią mniejszość, ich wczesne rozpoznanie może znacząco wpłynąć na przebieg i wyniki leczenia.