Czym są markery nowotworowe i jak działają w diagnostyce raka?
Markery nowotworowe to białka, enzymy lub inne związki chemiczne, których stężenie może wzrastać w przypadku obecności komórek nowotworowych. Niektóre z nich, jak antygen karcynoembrionalny (CEA) czy alfa-fetoproteina (AFP), produkowane są także przez komórki zdrowe, jednak w znacznie mniejszych ilościach. Wzrost poziomu markerów nowotworowych może być sygnałem rozwijającego się procesu nowotworowego, ale też efektami stanów zapalnych czy chorób nienowotworowych.
Antygen raka płaskonabłonkowego (SCC-Ag) jest przykładem markera specyficznego dla raka szyjki macicy i raka płaskonabłonkowego płuca. W diagnostyce markerów nowotworowych ważna jest nie tylko obecność markerów nowotworowych, ale też tempo ich narastania oraz kontekst kliniczny pacjenta. Markery mogą sygnalizować wznowę procesu nowotworowego lub być użyteczne w monitorowaniu przebiegu choroby.
Jak wygląda badanie markerów nowotworowych z krwi?
Badanie markerów nowotworowych polega na pobraniu krwi żylnej, najczęściej ze środkowego strumienia po wypiciu niewielkiej ilości wody. Diagnostyka laboratoryjna oznacza poziomu markerów nowotworowych w surowicy. W niektórych przypadkach próbka moczu również może być analizowana w kontekście markerów, zwłaszcza w diagnostyce nowotworów pęcherza moczowego.Pobranie krwi na markery nowotworowe odbywa się rano, na czczo, aby uniknąć fałszywych wyników. Wynik badania uwzględniać musi poprzedni wynik stężenia oraz ewentualne czynniki mogące wpływać na jego wzrost, takie jak infekcje, marskość wątroby, spożywanie alkoholu czy palenie wyrobów tytoniowych.
Jakie są normy markerów nowotworowych i rodzaje?
Normy markerów nowotworowych różnią się w zależności od analizowanego antygenu. Przykładowo, prawidłowe stężenie markera CA 19-9 nie powinno przekraczać 37 U/ml, natomiast swoisty antygen sterczowy (PSA) u zdrowych mężczyzn zwykle mieści się poniżej 4 ng/ml.
Rodzaje markerów nowotworowych obejmują m.in.:
- antygen karcynoembrionalny (CEA) – przewód pokarmowy, płuca
- alfa-fetoproteina (AFP) – wątroba, zarodkowe nowotwory jąder
- SCC-Ag – rak płaskonabłonkowy
- CA 125 – rak jajnika
- CA 19-9 – rak trzustki, pęcherzyka żółciowego
- swoisty antygen sterczowy (PSA) – prostata
Poziom markerów nowotworowych należy zawsze interpretować w kontekście klinicznym, ponieważ podwyższone stężenie markera nowotworowego może występować również w chorobach nienowotworowych.
Jak często powinno się badać markery nowotworowe?
Częstotliwość badania markerów nowotworowych zależy od indywidualnej sytuacji pacjenta. U osób zdrowych nie zaleca się wykonywania badań przesiewowych z oznaczeniem markerów, ponieważ ich wartość predykcyjna jest niska.
W przypadku zdiagnozowanego raka tarczycy, prostaty czy przewodu pokarmowego, stężenie markerów nowotworowych jest monitorowane regularnie – co 3–6 miesięcy w okresie intensywnego leczenia, a następnie rzadziej w trakcie obserwacji. Narastające stężenie markerów nowotworowych może sygnalizować wznowę procesu nowotworowego lub niekontrolowanego namnażania komórek nowotworowych.
Markery nowotworowe a inne badania – czy zawsze wystarczą do postawienia diagnozy?
Diagnostyka markerów nowotworowych jest narzędziem wspomagającym i nie zastępuje innych metod, takich jak badania obrazowe (USG, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny) czy badanie histopatologiczne. Oznaczenia markerów nowotworowych są najbardziej użyteczne w monitorowaniu przebiegu procesu chorobowego, ocenie skuteczności terapii i wykrywaniu przerzutów odległych.
W przypadku podejrzenia choroby nowotworowej oznaczenie markerów jest jedynie jednym z kroków diagnostycznych, które musi być potwierdzone dodatkowymi badaniami. W diagnostyce raka płuc, wątroby, pęcherza moczowego czy pęcherzyka żółciowego oznaczenie poziomu markerów nowotworowych powinno być zawsze poprzedzone analizą wyników obrazowych oraz biopsją.
Czy lekarz rodzinny może dać skierowanie na markery nowotworowe?
W praktyce klinicznej oznaczenia markerów nowotworowych zlecane są głównie przez onkologów, ginekologów, urologów i gastrologów. Jednak lekarz rodzinny, podejrzewając rozwój nowotworu lub kontrolując pacjenta po leczeniu onkologicznym, również może wystawić skierowanie na badanie markerów nowotworowych.
Warto jednak pamiętać, że oznaczenie poziomu markerów nie może być podstawą do samodzielnego postawienia diagnozy przez lekarza rodzinnego. Wynik powinien być interpretowany przez specjalistę, który uwzględni wszystkie aspekty kliniczne i zadecyduje o dalszym postępowaniu.
Bibliografia
- A. Soborczyk, A. Deptała, Markery nowotworowe w praktyce klinicznej (2007), Choroby Serca i Naczyń, 4(4), 184-189., Data dostępu: 06.08.2025r.
- K. Dziarkowska, P. Wieczorek, Nowotwory tarczycy—klasyczne techniki diagnostyczne i markery nowotworowe (2006), Kosmos, 55(2-3), 267-276., Data dostępu: 06.08.2025r.
- G. L. Perkins, E. D. Slater, G. K. Sanders, J. G. Prichard, Serum tumor markers (2003), American Family Physician, 68(6), 1075-1082., Data dostępu: 06.08.2025r.
